देवताओं की प्रसन्नता हेतु पूजा करने की अनेक विधियां हैं। भगवान शिव की पूजा में एक द्वात्रिंशोपचार (32 उपचार) पूजा विधि भी आती है। यहां पौराणिक द्वात्रिंशोपचार शिव पूजा विधि मंत्र (shiva puja vidhi mantra) दिया गया है। यदि आप भी भगवान शिव की द्वात्रिंशोपचार विधि से पूजा करना चाहते हैं तो यह आपके लिये ज्ञानवर्द्धक हो सकता है।
यहां जानें द्वात्रिंशोपचार शिव पूजा विधि मंत्र ~ shiva puja vidhi mantra
वैदिक पूजा विधि उन्हीं लोगों के लिये होती है जिनका वेदों में अधिकार हो वर्त्तमान में अनेकानेक कारणों से जिनका वेदों में अधिकार होता है भी है वो पतित होते जा रहे हैं यथा व्रात्य दोष, शाखारण्डता आदि। शिखा धारण नहीं करते, यज्ञोपवीत का त्याग कर देना तो आधुनिकता सिद्ध किया जाने लगा है इसके साथ ही हम देखते हैं कि लोग पूजा में धोती तक भी पहनना नहीं चाहते।
ऐसे लोगों के लिये वैदिक मंत्रों का प्रयोग नहीं करना चाहिये, पौराणिक मंत्रों से सभी पूजा कर सकते हैं। इसलिये यहां जो द्वात्रिंशोपचार शिव पूजा मंत्र और विधि दी गयी है वह विशेष उपयोगी होगा।
जिनका वेदमंत्रों में अधिकार न हो यथा : स्त्री-शूद्र-अनुपनीत उन्हें पौराणिक मंत्रों अथवा नाम मंत्रों से ही पूजन करना चाहिये।
पुराण-व्रत-पर्वादि भेद से पौराणिक मंत्रों में भी अंतर होता है यहां हम विशेष व्रत-पर्वादि के अतिरिक्त नित्य पूजन में जिन पौराणिक मंत्रों का प्रयोग करते हुये भगवान शिव की पूजा करनी चाहिये उसे जानेंगे।
द्वात्रिंशोपचार शिव पूजा विधि मंत्र
सभी प्रकार की पूजा सामग्रियां व्यवस्थित कर लें। पवित्रीकरणादि करने के पश्चात् संकल्प की आवश्यकता होती है। संकल्प हेतु प्रतिदिन के पञ्चाङ्गानुसार तिथि को जानना आवश्यक होता है यदि आप प्रतिदिन का पंचांग देखना चाहें तो यहां क्लिक करके देख सकते हैं : आज का पंचांग और शुभ मुहूर्त
यहां सरल संकल्प मंत्र दिया जा रहा विशेष संकल्प मंत्र हेतु अन्य आलेखों का अवलोकन कर सकते हैं। प्रतिदिन का संकल्प भी यहां क्लिक करके जान सकते हैं ~ आज का संकल्प मंत्र
शिव पूजा संकल्प मंत्र : ओं अद्यैतस्य ब्रह्मणोऽह्नि द्वितीयेपरार्धे श्रीश्वेतवाराहकल्पे वैवस्वत मन्वन्तरे अष्टाविंशति तमे कलियुगे कलिप्रथमचरणे महांमागल्यप्रद मासोतमे मासे ………. मासे ……… पक्षे ……… तिथौ ……… वासरे ……… गोत्रोत्पन्नः ……… मम आत्मन श्रुतिस्मृतिपुराणोक्त फलप्राप्यर्थं मम सकुटुम्बस्य दीर्घायु शरीरारोग्य कामनया धन-धान्य-बल-पुष्टि-कीर्ति-यश लाभार्थं, सकल मनोरथ सिध्यर्थं, श्री शिवप्रीत्यर्थं यथा शक्त्या यथा मिलितोपचार द्रव्यैः पुराणोक्त मन्त्रैः ध्यानावाहनादि द्वात्रिंशोपचार श्रीशिवपूजनमहं करिष्ये ॥
ध्यान
ध्यायेन्नित्यं महेशं रजतगिरिनिभं चारुचन्द्रावतंसं
रत्नाकल्पोज्ज्वलाङ्गं परशुमृगवराभीतिहस्तं प्रसन्नम् ।
पद्मासीनं समन्तात् स्तुतममरगणैर्व्याघ्रकृतिं वसानं
विश्वाद्यं विश्ववन्द्यं निखिलभयहरं पञ्चवक्त्रं त्रिनेत्रम् ॥
वन्दे देवमुमापतिं सुरगुरुं वन्दे जगत्कारणं
वन्दे पन्नगभूषणं मृगधरं वन्दे पशूनां पतिम् ।
वन्दे सूर्यशशाङ्कवह्निनयनं वन्दे मुकुन्दप्रियं
वन्दे भक्तजनाश्रयं च वरदं,वन्दे शिवं शङ्करम् ॥
सिंहासनं कनकरत्नमणि प्रभास्वत् छत्रध्वजा लसित चामर तोरणाढ्यम् ।
बालार्क कोटि सदृशं कनकाम्बराढ्यं श्री विश्वनाथ तव ध्यानपरं करिष्ये ॥
॥ श्री साम्बसदाशिवाय नमः । श्री सदाशिवं ध्यायामि ॥
आवाहन
गन्धर्व किन्नर महर्षि सुरेन्द्रवृन्दैः संसेव्यमान मनिशं वृषभावरूढम् ।
आवाहयामि गिरिजासहितं प्रसन्नं भक्त्या सुखागतमहं शिरसा नमामि ॥
- ॥ ओं भूः पुरुषं साम्बसदाशिवं आवाहयामि ॥
- ॥ ओं भुवः पुरुषं साम्बसदाशिवं आवाहयामि ॥
- ॥ ओं स्वः पुरुषं साम्बसदाशिवं आवाहयामि ॥
- ॥ ओं भूर्भुवः स्वः साम्बसदाशिवं आवाहयामि ॥
॥ आवाहितो भव ॥ स्थापितो भव ॥ सन्निहितो भव ॥ सन्निरुद्धो भव ॥ अवकुण्ठिथो भव ॥ सुप्रीतो भव ॥ सुप्रसन्नो भव ॥ सुमुखो भव ॥ वरदो भव ॥ प्रसीद प्रसीद ॥
आसन
सिंहासनं कनकरत्न मणि- प्रभास्वत् छत्रध्वजा लसित चामर तोरणाढ्यम् ।
बालार्क कोटि सदृशं कनकाम्बराढ्यं श्री विश्वनाथ ! मनसैव मयाऽर्पितं ते ॥
॥ इदमासनं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
पाद्य
दूर्वाङ्कुराम्बुज-मनोहर-पुष्पयुक्तं शुद्धं जलं सुरभि चूर्ण-समन्वितं च ।
सौवर्ण-पात्र-विलसत् पदयोर्विशुद्धं पाद्यं गृहाण जगदीश मयाऽर्पितं ते ॥
॥ पादयोः पाद्यं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
अर्घ्य
दुर्वायवाक्षत सुगन्धि हिरण्य रत्नं दर्भाम्बुजं त्रिपथगा जल पुष्प युक्तम् ।
सौवर्ण पात्र रचितं फल युक्तमर्घ्यं त्वं स्वीकुरुष्व मनसार्पितमिन्दुमौलै ॥
॥ हस्तयोः अर्घ्यं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
आचमन
गङ्गाजलैरमृत माधुरतामुपन्नैरेलालविङ्ग शुभगन्ध मनोभिरामम् ।
गौरीपते कनकपात्र घृतं मया ते भक्त्यार्पितं सुचिरमाचमनं गृहाण ॥
॥ मुखे आचमनीयं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
स्नान
दिव्यदृमेन्धन- समिध्ध – हुताशनाप्तैः शुद्धोदकैः सविमलैश्च समुद्रजैश्च ।
गौरीपते परिगृहाण यथा सुखेन स्नानम्मयैव विधिना विधिवत् प्रदिष्टम् ॥
॥ इदं स्नानीयं जलं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
दुग्ध स्नान
दिव्योषधि द्रवभवं नवनीतपूर्णं क्षीराब्धिसम्भृत सुधाधिकधामधारम् ।
स्वर्धेनु सम्भवमपूर्व- सुमिष्ठमेतं स्नानाय शुद्ध मुररीकुरु देवदुग्धम् ॥
॥ इदं पयःस्नानं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
शुद्धोदक – पयः स्नानानंतर शुद्धोदक स्नानं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
दुग्ध स्नान
कर्पूर-कुन्द-कुमुदेन्दु-करावदन्तं मल्लि प्रफुल्ल- कुसुमाकर- कान्ति कान्तम् ।
स्नानाय शुद्ध रसराज सुकोमलार्चिः स्निग्धं शुभं दधि दयानिधयेऽर्पयामि॥
॥ इदं दधिस्नानं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
शुद्धोदक – दधि स्नानानंतर शुद्धोदक स्नानं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
घृत स्नान
तेजोमयेन तपन द्युतिपावितेन गव्येन भव्य विविधिना परमन्त्रितेन ।
वह्नौ सृतेन रचयामि रसावृतेन भौमामृते न च घृतेन तवाभिषेकम् ॥
॥ इदं घृतस्नानं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
शुद्धोदक – घृत स्नानानंतर शुद्धोदक स्नानं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
मधु स्नान
नानाविधौषधि लता-रस-सम्भृतान्तं माधुर्यमिष्टममृतं प्रतिमं गुणेन ।
माणिक्य पात्र सम पूरित भक्ति पूर्ण – मङ्गी कुरुष्व मधु देव महेश शम्भो ॥
॥ इदं मधुस्नानं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
शुद्धोदक – मधु स्नानानंतर शुद्धोदक स्नानं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
शर्करा स्नान
पूरणेक्षुसागर समुद्र भवयाऽतिनिम्ना मुक्ताफलद्रुमसुधाधिकया महिम्ना ।
सर्वाङ्ग शोधनविधौ वरया त्रिनेत्र सुस्नाहि सिद्ध वर शर्करया महेश ॥
॥ इदं शर्करास्नानं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
शुद्धोदक – शर्करा स्नानानंतर शुद्धोदक स्नानं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
गंधोदक स्नान
कङ्कोल कुड्मल दलैललवङ्ग मिश्रं जातिफला मधसुगन्धि समन्वितं च ।
कर्पूर केसर सुगन्धिभिरिन्दुमौलै स्नानाय शुद्धतरगन्धमिदं गृहाण ॥
॥ इदं गंधोदकस्नानं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
शुद्धोदक – गंधोदक स्नानानंतर शुद्धोदक स्नानं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
उद्वर्तन स्नान
जातिजपा कनक पङ्कज मोगराद्यै-रन्यैश्च काल भव पुष्प समन्विते च ।
भक्त्या मया सुमनसैव सुवासितं च गौरीपते सुरभि तैलमिदं गृहाण ॥
॥ इदं अंगोद्वर्तनकं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥ शुद्धोदक – अंगोद्वर्तनकं स्नानानंतर
शुद्धोदक स्नान
श्री जाह्नवी जलमयं सरसं सुधावच्चैला लविङ्ग शुभगन्ध मनोभिरामम्।
गौरीपते कनकपात्रधृतं मया ते स्नानं गृहाण जगदीश मयाऽर्पितं ते ॥
॥ इदं शुद्धोदक स्नानं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
वस्त्र
कौशेय-वस्त्र युगलं कनकैर्विचित्रं बालार्क कोटि सदृशं च मनोभिरामम् ।
भक्त्या मयार्पितमिदं परिधाय शम्भो सिंहासने त्वमुपविश्य गृहाण पूजाम् ॥
॥ इमे वस्त्रोपवस्त्रे ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥ आचमनीयं ………
यज्ञोपवीत
दत्तम्मया सुमनसा वचसा करेण यद्ब्रह्मचर्यसमयं परमं पवित्रम् ।
यद् धर्मकर्म निलयं परमायुषं च यज्ञोपवीत मुररीकुरु विश्वनाथ ॥
॥ इमे यज्ञोपवीते ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥ आचमनीयं ………
गन्ध-चन्दन
यद् श्रेष्ठमस्ति मलयाचल चन्दनानां कर्पूर केसर-सुगन्धिरसेन घृष्टम् ।
आमोदमान मनिशं मनसा धृतं च श्री चन्दनं त्व मुररी कुरु दीनबन्धो ॥
॥ इदं गन्धं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
अक्षत
श्वेतेरखण्डित-मनोहर शालीबीजैः संक्षालितैः शुचिजलैश्च सुगन्धिमिश्रैः ।
त्वामर्चयामि भगवन् मनसा महेशं गौरीपते मयि निधेहि कृपाकटाक्ष ॥
॥ इदं अक्षतं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
पुष्प
पुन्नाग जाति बकुलाब्ज रसाल पुष्पैर्बिल्व प्रवालैस्तुलसी समन्वितैः ।
श्री पारिजातादि- समुद्भवैश्च करोमि पूजां भगवन् गृहाण ॥
॥ इदं पुष्पं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
पुष्प माला
सेवन्तिका- बकुल चम्पक पाटलाब्जैः पुन्नाग जाति-करवीर-रसाल पुष्पैः ।
बिल्व प्रवाल-तुलसीदल-मालतीभिस्त्वां पूजयामि जगदीश्वर मे प्रसीद ॥
॥ इदं पुष्पमाल्यं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
परिमल द्रव्य
श्वेताबिरेण सहितं शुभ रक्त चूर्णं सिन्दूरचूर्ण विपुलान्वित पीतचूर्णम् ।
कर्पूर केसर सुगन्धि सुवासितं च सौभाग्यचूर्ण मुररीकुरु दीनबन्धो ॥
॥ इदं परिमलद्रव्यं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
धूप
कालागरोश्च घृतमिश्रित गुग्गुलस्य धूपो मया विरचितो भवतः पुरस्तात् ।
आघ्रायतां शुचि मनोहर गन्ध पूर्णं तूर्णं विनाशय महेश्वर मोहजालम् ॥
॥ एष धूपः ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
दीप
पूर्णे घृतेन गिरिजेश सुवर्णपात्रे कौसुम्भ सूत्र- द्रढ वर्ति विराजमानः।
दीपः पुरस्तव मया रचितो य एष शीघ्रं विनाशयतु मे दुरितान्धकारम् ॥
॥ एष दीपः ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
नैवेद्य
जिह्वा सुधा-कनकपात्र विराजमानं मन्त्रादिकं मधुर शाक-फलावलीढम् ।
पञ्चामृत प्लुतमनेकविधं रसौघं सङ्कल्पितं त्व मुररीकुरु दीनबन्धो ॥
॥ एतानि नानाविध नैवेद्यानि ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
फल
कलिङ्ग कोशातक संयुतानि जम्बीर नारिङ्ग- समन्वितानि ।
सुनारिकेलानि च दाडिमानि फलानि ते देव समर्पयामि ॥
॥ एतानि ऋतुफलानि ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
ताम्बूलं
कलिङ्ग कोशातक संयुतानि जम्बीर नारिङ्ग- समन्वितानि ।
सुनारिकेलानि च दाडिमानि फलानि ते देव समर्पयामि ॥
॥ मुखवासार्थे ताम्बूलं सपूगीफलं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
दक्षिणा
विभावसोर्बीजमिदं हिरण्यद्रव्यं दिव्यं प्रकाशं विधिगर्भ संस्थम् ।
गृहाण भूताधिपते महेश मुद्रार्पणं वै मनसार्पितं ते ॥
॥ पूजासाफल्यार्वथे दक्षिणाद्रव्यं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
प्रदक्षिणा
पदे पदे या परिपूजकेभ्यः सद्योश्वमेधादि फलं ददाति ।
तां सर्व पापक्षय हेतुभूतां प्रदक्षिणां मे परितः करोमि ॥
पुष्पाञ्जलि
चरणकमल युग्मं पङ्कजैः पूजयित्वा कनककमलमालां कण्ठदेशेऽर्पयित्वा ।
शिरसि विनिहितोयं मन्त्रपुष्पाञ्जलिस्ते हृदयकमलमध्ये देव हर्षं तनोतु ॥
॥ एष मंत्र पुष्पाञ्जलिं ओं साम्ब सदाशिवाय नमः ॥
नमस्कार
शान्तं पद्मासनस्थं शशिधरमुकुटं पञ्चवक्त्रं त्रिनेत्रं
शूलं वज्रं च खड्गं परशुमभयदं दक्षिणाङ्गे वहन्तम् ।
नागं पाशं च घण्टां डमरुकसहितं चाङ्कुशं वामभागे
नानालङ्कारयुक्तं स्फटिकमणिनिभं पार्वतीशं नमामि ॥
पीठं यस्याः धरित्री जलधरकलशा लिङ्गमाकाशमूर्तिः
नक्षत्रं पुष्पमाला ग्रहगणकुसुमं नेत्रचन्द्रार्कवह्निः ।
कुक्षौ सप्तसमुद्रं भुजगिरिशिखरं सप्तपातालपादं
वेदं वक्त्रं षडङ्गं दशदिशिवसनं दिव्यलिङ्गं नमामि ॥
पाताले चान्तरिक्षे दशदिशिवदने सर्वशैले समुद्रे ।
भस्मे काष्ठे च लोष्ठे क्षिति जलपवने स्थावरे जङ्गमेवा ॥
बीजे सर्वौषधिनां असुरसुरपतौ पुष्पपत्रे तृणाग्रे ।
एको व्यापी शिवोऽहमिति वदति हरिर्नास्ति देवो द्वितीयः ॥
कण्ठे यस्य विराजते हि गरलं शीर्षै च मन्दाकिनी
वामाङ्के गिरिजाननं कटितटे शार्दूलचर्माम्बरम् ।
माया यस्य रुणाद्धि विश्वमखिलं तस्मै नमः शम्भवे
जम्बुवज्जलबिन्दुवज्जलजवज्जम्बालवज्जालवत् ॥
शिवं शान्तं शुद्धं प्रकटमकलङ्कं श्रुतितनुं
महेशानं शम्भुं सकलसुरसंसेव्यचरणम् ।
गिरीशं गौरीशं भवभयहरं निष्कलमजं
महादेवं वन्दे प्रणत जनतापोपशमनम् ॥

गिरीशं गणेशं गले नीलवर्णं गजेन्द्राधिरूढं गुणातीतरूपम् ।
भवं भास्वरं भस्मना भूषिताङ्गं भवानी कलत्रं भजे पञ्चवक्त्रम् ॥
क्षमापण
करचरणकृतं वा कायजं कर्मजं वा । श्रवण नयनजं वा मानसं वापराधम् ॥
विहितमवहितं वा सर्वमेतत् क्षमस्व । जय जय करुणाब्धे श्री महादेव शम्भो ॥
द्वास्त्रिंशोपचार शिव पूजा सामग्री
ऊपर दी गयी पूजा विधि हेतु भगवान शिव की पूजा करने के लिये उपचारों के अनुसार ही सामग्रियों की भी आवश्यकता होती है। यदि कलश स्थापन करके पूजा करनी हो तो कलश स्थापन सामग्री में ही लगभग सभी सामग्रियां (कुछ विशेष समाग्रियों को छोड़कर) आ जाती है। यहां उपरोक्त पूजा में विभिन्न उपचारों हेतु तदनुसार सामग्री सूची दी जा रही है :
- गंगा जल, दूध, दही, घृत, मधु, शक्कर, उद्वर्तन, गुलाबजल ।
- वस्त्र, यज्ञोपवीत।
- पुष्प, बिल्वपत्र, माला, दूर्वा, शमीपत्र इत्यादि।
- भस्म, श्रीखंड चंदन, अबीर, गुलाल, अबरख।
- अक्षत, तिल, यव।
- धूप-धूना-गुग्गुल, दीप, बत्ती, कर्पूर।
- नाना प्रकार के नैवेद्य, फल, ताम्बूल।
- लौंग, इलायची, कंकोल, जायफल, केसर ।
विनम्र आग्रह : त्रुटियों को कदापि नहीं नकारा जा सकता है अतः किसी भी प्रकार की त्रुटि यदि दृष्टिगत हो तो कृपया सूचित करने की कृपा करें : info@karmkandvidhi.in
मंत्र प्रयोग (कर्मकांड कैसे सीखें) में शास्त्रोक्त प्रमाणों के साथ प्रामाणिक चर्चा की जाती है एवं कई महत्वपूर्ण विषयों की चर्चा पूर्व भी की जा चुकी है। तथापि सनातनद्रोही उचित तथ्य को जनसामान्य तक पहुंचने में अवरोध उत्पन्न करते हैं। एक बड़ा वैश्विक समूह है जो सनातन विरोध की बातों को प्रचारित करता है। गूगल भी उसी समूह का सहयोग करते पाया जा रहा है अतः जनसामान्य तक उचित बातों को जनसामान्य ही पहुंचा सकता है इसके लिये आपको भी अधिकतम लोगों से साझा करने की आवश्यकता है।